Hoofdlijnen

Onder verwijzing naar de door uw raad in juni 2015 vastgestelde Kadernota 2016 en Meerjaren Belastingplan 2015-2020, volgen hieronder de uitgangspunten op basis waarvan de begroting 2016 en de meerjarenbegroting 2017 t/m 2019 is opgesteld:

• de begroting wordt samengesteld op basis van bestaand beleid
• nieuw beleid wordt meegenomen in lijn met de kadernota
• de begroting geeft een reëel beeld van de te verwachten lasten en baten
• de begroting is elk jaar structureel sluitend 1)
• de algemene reserve moet voldoende blijven als weerstandsvermogen 1)
• het schuldenplafond mag maximaal 130% bedragen volgens de methodiek van de Netto Schuld Quote 1)
• investeringen vinden plaats op basis van een meerjarenraming 1)
• de ondergrens van de algemene reserve is € 4.500.000 1)
• de raming van de algemene uitkering uit het gemeentefonds is gebaseerd op de meicirculaire 2015
• voor 2016 wordt rekening gehouden met een loonstijging van 2%
• voor 2016 is afgezien van het doorvoeren van een generieke prijsstijging van 0,75%  2)
• wel stijgen de tarieven in 2016 met 0,75% (inflatiecorrectie)  3)
• het rentepercentage voor nieuwe leningen wordt gesteld op 3% en het renteomslagpercentage  op 2,75%
• rente toe te rekenen aan grondexploitatie 3,5% 4)
• bij de tarieven leges, afvalstoffenheffing, rioolheffing, begraafrechten en marktgelden maximaal 100% kostendekkendheid als uitgangspunt te nemen 5)
• bij de toeristen- en forensenbelasting geen verdere verhoging door te voeren (behoudens inflatiecorrectie) 5)
• de onroerende zaakbelastingen (OZB) te verhogen met 5% per jaar naast de gebruikelijke inflatiecorrectie gedurende de jaren 2016 t/m 2019 5).

1) conform (geactualiseerde) begrotingsdoctrine
2) wijkt af van kadernota in verband met de noodzaak van een structureel sluitende begroting
3)  exclusief GREX in verband met maatwerkafspraken
4) wijkt af van kadernota in verband met het streven om de rente GREX gelijk te maken aan de rente voor overige investeringen
5) conform het vastgestelde Meerjaren Belastingplan.

Deze uitgangspunten leiden er toe, dat in deze begroting zijn verwerkt:

• de jaarschijf van het bezuinigingsprogramma “Mee(r) doen met Ommen” (inclusief wijzigingsbesluit d.d. 18 juni 2015)
• de bijstellingen uit de 1e budgetrapportage 2015
• het CUP / nieuw beleid
• de jaarschijf 2016 van het MJP grondexploitatie.

Verder is, conform uw besluitvorming over de Kadernota 2016, de meerjarenbegroting 2017-2019 tegen constante prijzen opgesteld. Dit heeft als voordeel dat een zuiverder beeld ontstaat van de daadwerkelijke financiële ontwikkelingen in de komende jaren.

Tenslotte merken wij hier nog op, dat de bijdrage aan de Bestuursdienst Ommen-Hardenberg conform de begroting 2016 van de Bestuursdienst is verwerkt. De inhoudelijke toelichting vindt plaats in de begroting van de Bestuursdienst en in de paragraaf bedrijfsvoering.

B. Meest recente meerjarenbeeld en perspectief

Het meest recente meerjarenbeeld is gepresenteerd in de kadernota. Nadien zijn nog geen  begrotingswijzigingen vastgesteld met financiële gevolgen voor de jaren 2016 en verder. Aldus komt het huidige begrotingsbeeld naar voren:

Huidig meerjarenbeeld, vóór behandeling begroting 2016               Bedragen x € 1.000

In dit huidige saldo zijn alle mutaties verwerkt waartoe uw raad via de begroting, de kadernota of begrotingswijziging heeft besloten. Dit betekent dat ook alle 'richtinggevende' besluiten uit de kadernota zijn meegenomen. Bij dit soort besluiten komt het geld al wel in de meerjarenbegroting te staan, maar volgt de formele bekrachtiging op een later moment. Veelal is dat de begrotingsbehandeling voor het betreffende jaar, maar soms is een afzonderlijk raadsbesluit aan de orde (bijvoorbeeld bij grote investeringen). In die zin hebben de richtinggevende besluiten een bijzondere positie. Vandaar dat wij daar op deze plaats in de begroting extra aandacht aan besteden. Primair met het oog op het budgetrecht van uw raad, maar ook vanwege de beperkte financiële middelen van de gemeente. Immers: als het moet, zijn (bepaalde) richtinggevende besluiten wellicht nog te herzien. U vindt de financiële gevolgen van de reeds genomen besluiten dan ook afzonderlijk terug in de zogenaamde 'begroting in één oogopslag'.

Na de vaststelling van de kadernota is het perspectief van Ommen gewijzigd en ziet er als volgt uit:

Perspectief voor 2016 en volgende jaren                     Bedragen x € 1.000

Hieruit valt op te maken dat wij alle recente mutaties (lees: die na de kadernota), aanmerken als 'nog te nemen besluiten'. Op die manier ontstaat een volledig beeld van de ontwikkeling van het perspectief. Echter: niet alle posten kennen een even grote vrijheid als het gaat om het opnemen in de begroting. Sommige mutaties komen op ons af (bijvoorbeeld de algemene uitkering), andere mutaties hebben we in eigen hand (met name nieuw beleid). In de opstelling zijn nu ook bedragen opgevoerd voor de posten, die wij in de kadernota nog als p.m. hadden staan.

SPECIFICATIE  STRUCTURELE  MUTATIES:

Toelichting:

SPECIFICATIE INCIDENTELE MUTATIES:

Toelichting:

C. Kredieten die samenhangen met de mutaties in de begroting

Bij enkele structurele mutaties in de begroting horen ook investeringskredieten voor 2016. Hieronder volgt een opsomming daarvan:

1) Richtinggevend besluit hiertoe is enkele jaren geleden al genomen
2) Richtinggevend besluit is genomen bij Kadernota 2016
3) Komt in de plaats van krediet Nieuwbouw St. Bernardus ad € 460.000 (kan vervallen; zie Kadernota 2016 en vaststellingsbesluit begroting 2016)
4) Bedrag was aanvankelijk € 3,3 mln, maar kan naar verwachting neerwaarts bijgesteld worden bij een andere wijze van uitvoering.

Ingetrokken kan worden het krediet VRI Beerze voor € 113.000. Dit bedrag is namelijk overgeheveld naar de exploitatie (zie Kadernota 2016 en vaststellingsbesluit begroting 2016).

Er zijn enkele posten die in vrijwel alle programma’s voorkomen en om die reden van een algemene verklaring voor eventuele verschillen worden voorzien. Dit geldt voor de volgende posten.

• Bezuinigingen: betreft verwerking van “Mee(r) doen met Ommen”, voor zover de effecten al functioneel (binnen de programma’s) zijn geraamd. Terzake zijn ook nog enkele bedragen als stelpost geraamd (in programma 9); door middel van een begrotingswijziging gaan die bedragen nog naar de andere programma’s over. Daarnaast loopt een deel van de bezuinigingen via de BOH. Zowel voor de bezuinigingen als voor de bijdrage aan de BOH zijn in deze begroting nog afzonderlijke toelichtingen opgenomen.
• Kosten bedrijfsvoering. Enerzijds is sprake van een lagere bijdrage aan de BOH als gevolg van de bezuinigingen, anderzijds is er  een (budgettair neutrale) herziene toerekening van de bedrijfsvoeringskosten naar de verschillende programma’s. Vanaf 2012 is de urentoerekening aan de programma’s gebaseerd op een extrapolatie van gegevens uit 2011 (en daarvoor). Nu de BOH een aantal jaren functioneert, is ook een actueler beeld ontstaan van de ureninzet voor de verschillende programma’s van Ommen. Dat beeld is reeds toegepast in de begroting 2015 en verfijnd in de begroting 2016, waardoor budgettair neutrale verschillen optreden tussen de programma’s. Per saldo is de toerekening van de bedrijfsvoeringskosten in 2016 aanzienlijk lager dan in 2015 en ligt deze in lijn met de bezuinigingsopdracht.
• Binnen de programma’s vertonen de kapitaallasten over het algemeen een dalende tendens. De reden hiervan ligt in hoofdzaak in een verlaging van het rentepercentage en het toepassen van een lagere rekenrente (van 4 naar 3%).

E. Het College Uitvoerings Programma (CUP)

Op 13 november 2014 heeft u kennis genomen van het College Uitvoerings Programma 2015-2018 'Daadkrachtig en duurzaam in dialoog' en middelen beschikbaar gesteld voor de activiteiten die in 2015 gepland staan. Wij kunnen u melden dat de uitvoering vordert. Mede onder invloed van de financiële situatie hebben wij nogmaals gekeken naar het CUP en daar enkele aanpassingen in voorgesteld. Nu wij aan de start van een nieuwe begrotingsjaar staan, lijkt het ons goed u een update te geven van de planning voor 2016 en volgende jaren. In de thans voorliggende (meerjaren)begroting zijn de volgende CUP-posten opgenomen:

Incidenteel

Ook lopen via het CUP de middelen voor de onderwijshuisvesting (zie vaststellingsbesluit voor de betreffende bedragen).
Conform het raadsbesluit d.d. 18 juni 2015 zijn geen structurele middelen meer opgenomen voor de subsidiëring van het Nationaal Tinnen Figuren Museum.

In de raadsvergadering van 7 november 2013 heeft u besloten in te stemmen met de bezuinigingsmaatregelen “Mee(r) doen met  Ommen”. Doel van de bezuinigingen was en is een sluitende meerjarenbegroting te houden, waarbij er ook financiële ruimte is om onze ambities waar te kunnen maken en te kunnen blijven investeren. De bezuinigingen beslaan de periode 2014 t/m 2017 en een totaalbedrag van € 3.188.000. Tot en met 2015 liggen de bezuinigingen op schema, zoals uit onderstaande tabel blijkt. Daarbij is rekening gehouden met uw besluit inzake de Kadernota 2016, om geen verdere verhoging door te voeren bij de toeristen- en forensenbelasting. Bij de kadernota is besloten tot een verhoging van de OZB met 4 x 5% die loopt van 2016 t/m 2019.  Hierdoor treedt een faseringsverschil op. De tijdelijke tekorten in 2016 en 2017 worden opgevangen in de (meerjaren)begroting en ingelopen m.i.v. 2018. Per saldo ontstaat dan het beeld zoals dat in onderstaande tabel is geschetst.

Hieronder treft u een nadere toelichting aan op de punten met de kleur oranje (nog te realiseren):

• WMO-vervoer + leerlingenvervoer: met de Provincie Overijssel en alle regiogemeenten is een project gestart om vervoersstromen te optimaliseren en (mede daardoor) scherper in te kopen. Hiermee geven wij invulling aan de bezuinigingstaakstelling. Daarnaast hebben wij concreet in beeld via welke andere maatregelen de bezuiniging gehaald gaat worden. Deze wordt ingevuld met een deel budget leerlingenvervoer (hogere besparing door aanbesteding dan begroot), eigen bijdragen vervoer (hogere bijdragen dan begroot) en vervoer Wmo (versleuteld in de totale Wmo, waar de eigen bijdragen nog structureel moeten worden geraamd).Over de voortgang van dit project zullen wij u nader informeren;
• precariorechten: de ophoging in 2017 met € 25.000 wordt gerealiseerd via aanvullende uitvoeringsmaatregelen.

Totaaloverzicht bezuinigingen 2016
Vanuit het totale bezuinigingsprogramma volgt hieronder een overzicht van de bezuinigingen 2016, die in deze begroting zijn opgenomen:

Over het verloop van de bezuinigingen in 2016 informeren wij u via de 1e en 2e Budgetrapportage.

De gemeente heeft met ingang van 2015 nieuwe taken gekregen op het gebied van de Jeugdwet, de Participatiewet en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Het gemeentelijk beleid is in het beleidsplan Sociaal Domein “Om Elkaar” vastgelegd.

Eind 2014 is het gebiedsteam ingesteld en de eerste ervaringen van deze nieuwe vorm van samenwerken zijn bemoedigend. Onlangs – rond de zomer 2015 – hebben wij u geïnformeerd over de beleidsmatige ontwikkelingen en de financiën rondom de transities.

Door een goede monitoring houden wij vinger aan de pols en zoals afgesproken, rapporteren wij periodiek over de stand van zaken en de voortgang. In de afgelopen periode bent u daarover op verschillende momenten door ons geïnformeerd.
Het Rijk heeft op de budgetten van de decentralisaties aanzienlijke kortingen doorgevoerd.

Daarnaast zijn de budgetten bij de meicirculaire opnieuw naar beneden bijgesteld, ten opzichte van de begroting 2015. Deze kortingen worden bij de algemene dekkingsmiddelen toegelicht.

Zoals in de risicoparagraaf bij deze begroting beschreven staat, zijn de risico’s en onzekerheden betreffende deze budgetten nog steeds aanwezig. Waar mogelijk zijn op deze risico’s beheersmaatregelen genomen, waarbij er ook nadrukkelijk geïnvesteerd wordt in de sturing en verantwoording. Vanwege de risico’s en nog diverse onduidelijkheden is het momenteel nog lastig om goede voorspellingen te doen voor 2016. Om die reden wordt in de begroting voorgesteld om de decentralisaties in het totaal te beoordelen en wordt op een aantal onderdelen voorgesteld om bestaande stelposten te laten staan, waardoor de opgave om de decentralisaties budgetneutraal uit te voeren kan worden vormgegeven.

H. Grondexploitaties

Tegelijkertijd met deze begroting bieden wij u het MJP aan. Daarin geven wij per grondexploitatie een actueel beeld van de stand van zaken en prognose voor de planperiode. Het is een goed teken dat dit jaar geen afwaardering behoeft plaats te vinden. Een andere positieve ontwikkeling is dat per saldo een bedrag van € 65.000 uit de voorzieningen kan vrijvallen. Dit laatste is verwerkt in de 2e bestuursrapportage van 2015. Verder blijkt uit de actualisatie van het MJP dat de risico's met betrekking tot de grondexploitatie zijn verminderd. Het gevolg daarvan is dat het daarvoor in de algemene reserve opgenomen deel , met € 500.000 kan worden teruggebracht (van afgerond € 3.400.000 naar afgerond € 2.900.000). Dit heeft weer gevolgen voor de omvang van de minimaal benodigde algemene reserve (zie hierna). Onze indruk is dat de grondexploitaties er goed uitzien. Er is sprake van reële boekwaarden, die op termijn kunnen resulteren in positieve exploitatieresultaten, zeker als de economie verder aantrekt.

I. Weerstandsvermogen, reserves en financiële kengetallen

Het weerstandsvermogen is een belangrijk item binnen de gemeentelijke financiële huishouding.  Er dient een goed evenwicht te zijn tussen enerzijds de risico’s en anderzijds de mogelijkheden om die  op te vangen. Zoals wij in de inleiding al hebben aangegeven, is in deze begroting de door uw raad gevraagde systematische benadering van risico's door ons opgepakt. Zie wat dat betreft de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Onze conclusie is dat het weerstandsvermogen van Ommen toereikend is.
Door het zojuist genoemde lagere risicoprofiel bij de grondexploitaties, kan de minimaal benodigde omvang van de algemene reserve neerwaarts worden bijgesteld. De afname van het risico bedraagt € 500.000, zodat de minimale omvang van de algemene reserve van € 5.000.000 naar € 4.500.000 kan. In combinatie met de thans gepresenteerde begrotingsuitkomsten, geeft dit het volgende overzicht van de algemene reserve en de bestemmingsreserve dekking kapitaallasten.

Hieruit blijkt dat de algemene reserve op niveau blijft en dat het beslag op de bestemmingsreserve dekking kapitaallasten minder groot is dan bij de kadernota was voorzien. Hierdoor kan langer op laatstgenoemde reserve een beroep worden gedaan. Dit komt onder andere door de hogere stand van de bestemmingsreserve per 1-1-2016.

Een ander belangrijk item is de netto schuldquote. Dat begrip is de laatste jaren, mede door toedoen van de VNG, op de voorgrond  verschenen als meetinstrument voor de financiële gezondheid van gemeenten. Het geeft de verhouding weer tussen de langlopende schulden en de lopende inkomsten. Die verhouding blijft in Ommen de komende jaren onder de door de VNG gehanteerde 130% grens. Zie de paragraaf financiering voor een nadere toelichting.

In deze begroting zijn voor het eerst de financiële kengetallen opgenomen als gevolg van een recente BBV wijziging. Zie onderstaande tabel:

Door deze ratio's een aantal jaren bij te houden, wordt inzicht gegeven in de ontwikkeling en daarmee zullen deze ratio's ook in sturingswaarde toe gaan nemen.

De omzet van de begroting 2016 ligt op een niveau van € 48,4 miljoen (inclusief mutatie reserves).. De verdeling naar programma’s wordt in onderstaande tabel en grafiek zichtbaar.

Hieronder treft u het vaststellingsbesluit voor de begroting aan. Naast enkele algemene formuleringen, volgt dit besluit de mutaties per begrotingsjaar.

Raadsbesluit

Onderwerp: programmabegroting 2016 en meerjarenbegroting 2017 t/m 2019

De raad van de gemeente Ommen;

mede gelet op de Kadernota 2016 en het Meerjaren Belastingplan 2015-2020;

gelezen  het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 29 september 2015;

Besluit:

1. Met inachtneming van de deelbesluiten als genoemd onder punt 2 en verder, de programmabegroting 2016 en de meerjarenbegroting 2017 t/m 2019 vast te stellen, inclusief het onderdeel Reserves en Voorzieningen;

2. In te stemmen met de inflatoire verhoging van de tarieven van rechten en belastingen, zoals opgenomen in het overzicht aanpassing tarieven van rechten en belastingen (bijlage II) met 0,75%, met dien verstande dat voor een aantal tarieven het uitgangspunt van 100% kostendekking geldt en als uitwerking van de begroting, dit te verwerken in de tarieven voor 2016, die worden vastgesteld op basis van een afzonderlijk voorstel "vaststelling diverse belastingverordeningen / tarieventabellen 2016";

Met betrekking tot de budgetwijzigingen die ingaan in het begrotingsjaar 2016:

Structurele mutaties:

3. In te stemmen met de volgende structurele mutaties die geld opleveren voor 2016:

4. In te stemmen met de volgende structurele mutaties die geld kosten voor 2016:

Incidentele mutaties:

5. In te stemmen met de volgende incidentele  mutaties voor 2016:

Investeringen:

6. Voor de volgende investeringen, die samenhangen met de hiervoor genoemde structurele budgetaanpassingen in de begroting 2016, het reeds beschikbaar gestelde krediet in te trekken:

7. Voor de volgende investeringen, die samenhangen met structurele budgetaanpassingen in de begroting 2016, een krediet beschikbaar te stellen:

8. Voor de volgende investeringen het college op te dragen met nadere voorstellen te komen alvorens tot kredietverlening en realisatie over te gaan:

Met betrekking tot de budgetwijzigingen die ingaan in het begrotingsjaar 2017:

9. Kennis te nemen van de volgende structurele mutaties die geld kosten voor 2017:

10. Kennis te nemen van de volgende structurele mutaties die geld kosten voor 2017, en het college op te dragen met nadere voorstellen te komen alvorens tot kredietverlening en realisatie over te gaan:

Met betrekking tot de budgetwijzigingen die ingaan in het begrotingsjaar 2018:

Niet van toepassing

Met betrekking tot de budgetwijzigingen die ingaan in het begrotingsjaar 2019:

11. Kennis te nemen van de volgende structurele mutaties die geld kosten voor 2019, en het college op te dragen met nadere voorstellen te komen alvorens tot kredietverlening en realisatie over te gaan:

12. Kennis te nemen van de volgende structurele mutaties die geld kosten voor 2019:

Met betrekking tot de begroting in algemene zin:

13. Bovenstaande deelbesluiten, voor zover de financiële consequenties daarvan nog niet functioneel zijn geraamd, te verwerken in een begrotingswijziging voor 2016.

Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van de raad van de gemeente Ommen
d.d. 12 november 2015.

De raad voornoemd,

De griffier,    De voorzitter,

J.A.R.Tenkink